Droga krzyżowa na Jasnej Górze

Droga krzyżowa na Jasnej Górze, monumentalna grupa odlanych w brązie 14 pomników pasyjnych (stacje Męki Pańskiej), ufundowanych ze składek wiernych, umiejscowionych w 1903–12 na cokołach na przedpolu wałów klasztornych. Poświęcone 31 VIII 1913, stanowią ważny zabytek polskiej sztuki religijnej. Starania o budowę Drogi Krzyżowej paulini jasnogórscy podjęli w 1864, spotykali się jednak ze zdecydowaną odmową carskich władz. Inicjatorem założenia kalwarii był o. Pius Przeździecki; dogodne warunki realizacji projektu nastąpiły w 1898 – po przeniesieniu rosyjskich wojsk kwaterujących na Jasnej Górze na teren miasta. W celu urządzenia Drogi Krzyżowej zawiązał się 12-osobowy komitet pielgrzymkowy pod przewodnictwem A. Koziarskiego; przesłany 25 IX 1897 ogólny plan zyskał pozytywną opinię gubernatora piotrkowskiego, uzyskano ponadto zgodę na przeprowadzenie zbiórki (na kwotę 15 tys. rubli) na ufundowanie 14 stacji. Pierwsze szkice stacji, które miały powstać w tzw. fosach (na gruntach należących do miasta oraz prywatnych właścicieli) przy wałach klasztoru, o. Euzebiusz Rejman zamówił u J. Szpetkowskiego, właściciela Zakładu Artystycznego w Warszawie. W zorganizowanej w Warszawie naradzie dotyczącej całego projektu i pomocy materialnej, wzięli udział Henryk Sienkiewicz, Henryk Siemiradzki, Józef Pius Dziekoński, Stefan Szyller, Konstanty Wojciechowski oraz kilkunastu księży. Wykonanie dzieła powierzono znanemu artyście rzeźbiarzowi Piusowi Welońskiemu. Prace rozpoczęto w 1899, Weloński był kierownikiem artystycznym całości projektu, do niego należało zatwierdzanie szkiców trzech innych zaproszonych do realizacji artystów: Konstantego Laszczki, Leopolda Wasilkowskiego i Hipolita Marczewskiego (wybór stacji przydzielonych do opracowania poszczególnym artystom odbywał się drogą losowania), ostateczne decyzje należały do przeora Rejmana. Zdaniem badaczy to ręka Welońskiego zdecydowała o ostatecznym kształcie wszystkich figur. Podstawy dla rzeźb były dziełem inżyniera architekta S. Szyllera. Kompozycje figuralne powstały w założonej przez Welońskiego w Warszawie (przy ul. Chocimskiej 9) odlewni z Politechniki Warszawskiej, były sukcesywnie przewożone do Częstochowy i montowane na wysokich cokołach wykonanych z głazów granitowych oraz ciosów z marmuru chęcińskiego. Ciężar odlanej grupy figur wynosił średnio 5–7,5 tony. Pierwszy brązowy odlew stacji został umieszczony na cokole w 1903, ostatni w 1912; prace przeciągnęły się m.in. z powodu konieczności odbudowy wieży jasnogórskiej po pożarze w 1900. Figury stacji zostały usytuowane od strony północnej, zachodniej i południowo-zachodniej, wzdłuż linii wałów, wysokie cokoły sprawiają, że rzeźby są dobrze widoczne z korony murów klasztornych, co daje niezwykły efekt. Równolegle z pracami nad stacjami Męki Pańskiej toczyły się prace nad urządzeniem na ogrodzonym terenie przylegającym do bastionowych fortyfikacji parku (→ jasnogórski park klasztorny) wg projektu S. Szyllera. Na uroczystość poświęcenia Drogi Krzyżowej 31 VIII 1913 przybyło na Jasną Górę 300 tys. osób.

Helena Teresa Kupiszewska, Jasnogórskie Stacje Drogi Krzyżowej, „Studia Claromontana” 1981, t. 2, s. 307–330; Barbara Furs, Jasnogórski park klasztorny. Dzieje – kształt – znaczenie, Częstochowa 2012, s. 95–114.