Dom Księcia

Dom Księcia, kamienica wzniesiona w 1912–13 u zbiegu ulic Teatralnej 58/60 (od 1917 al. Kościuszki, a od 1932 Wolności 44) i Nowej (Sobieskiego), na terenie dawnego placu do nauki jazdy konnej 14 Mitawskiego Pułku Huzarów i 42 Mitawskiego Pułku Dragonów. Wybudowano ją dla wielkiego księcia Michała Romanowa; był on właścicielem nieruchomości w Częstochowie, odlewni żelaza w Blachowni i dóbr ziemskich w okolicach. Projekt budynku w stylu modernistycznym wykonał architekt Brunon E. Paprocki, wzniosło go → Przedsiębiorstwo Budowlane Sobierajów. Największa w Częstochowie kamienica miała przynosić dochód z czynszu. W czasie I wojny światowej, od początku 1916, po przymusowym zajęciu Domu Księcia (DK) przez Niemców, w kamienicy znajdował się szpital wojskowy. W 1915–16 przeprowadzono prace kanalizacyjne przy budynku, założono oświetlenie elektryczne i instalację wodną.

11 XI 1918 członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej po przełamaniu oporu żołnierzy niemieckich zajęli kamienicę. Od grudnia 1918 do II połowy 1921 funkcjonował tu → szpital garnizonowy. W maju 1919 na wniosek posła → Józefa Zagórskiego Sejm uchwalił przejęcie budynku przez skarb państwa i przeznaczenie go na szpital (wcześniej zajęto należące do wielkiego księcia dobra ziemskie i fabrykę w Blachowni). Od kwietnia 1921 do ok. 1922 dom był siedzibą dowództwa 7 Brygady Artylerii i dowództwa → 7 Dywizji Piechoty (DP) (dowództwu 7 DP służył także od marca 1926 do listopada 1927). Po przejęciu budynku w I połowie lat 20. przez Fundusz Kwaterunku Wojskowego, umieszczono tu oficerów i pracowników administracji wojskowej oraz ich rodziny. Oficjalnie od 23 IX 1926 gmach nosił nazwę Pawilonu Oficerskiego im. Marszałka J. Piłsudskiego. Na parterze funkcjonowały: od 1928 → kasyno garnizonowe (funkcjonujące wcześniej przy ul. Kościuszki 24 jako Dom Oficera Polskiego), siedziba Związku Inwalidów Wojennych, kaplica (którą opiekował się ks. major Józef Żelaznowski), na I piętrze znajdował się apartament zamieszkiwany przez kolejnych dowódców 7 DP – zajmowali go do 1934, później do ich dyspozycji oddano willę przy ul. Wolności 30 (→ willa generalska). W DK mieszkali m.in. generał → Mieczysław Dąbkowski, dowódca 7 DP, pułkownik → Adam Nieniewski, dowódca piechoty 7 DP, Stanisław Maczek, dowódca piechoty 7 DP, major dr → Tadeusz Wiszniewski, starszy lekarz 27 pp, major dr Józef Wiślicki, starszy lekarz weterynarii 7 pułku artylerii lekkiej, kapitan Stanisław Wołowiec, oficer sztabu 7 DP, czołowy działacz Koła Sportowego → „Brygada”. W budynku funkcjonowało przedszkole dla dzieci kadry wojskowej, swoją siedzibę miała organizacja, którą prowadziły żony oficerów → Rodzina Wojskowa. Od stycznia 1928 do września 1939 działało tu koło Towarzystwa Wiedzy Wojskowej (posiadało własną bibliotekę). Na terenie przylegającym do DK (ciągnącym się aż do obecnej ulicy Korczaka) znajdowały się: park z wytyczonymi alejkami i ławkami oraz dużą altaną, ogródki działkowe mieszkańców, kort tenisowy (który w zimie zamieniano na lodowisko), strzelnica sportowa (gdzie rozgrywano zawody sportowe, także kobiece). Na przełomie 1929 i 1930 DK został poddany remontowi generalnemu; usunięto wówczas charakterystyczne narożne kopuły. W budynku, w przyziemiu, znajdowały się: skład apteczny Franciszka Klimkiewicza, Bar Europejski, sklep z winami, wódkami i towarami kolonialnymi. 1 IX 1939 oficerowie z DK znaleźli się na froncie, a ich rodziny, zgodnie z wcześniej ustalonym planem ewakuacyjnym, zostały wywiezione → pociągiem ewakuacyjnym na kresy wschodnie, do Kowla. Część mieszkańców DK powróciła z tułaczki w kolejnych miesiącach. W końcu 1939 utworzono tu centralną kuchnię dla osób wysiedlonych z Poznańskiego (później kuchnię przeniesiono do sąsiedniego budynku przy ul. Biegańskiego 1 /obecnie Boya-Żeleńskiego/). W 1943 po usunięciu mieszkańców, w części budynku urządzono tu etapowy hotel dla żołnierzy niemieckich, a w pozostałych mieszkaniach zakwaterowano rodziny volksdeutchów.

Od stycznia 1945 do ok. 1947 DK był opuszczony, pomieszczenia zostały zdewastowane. Później zaczęto tu kwaterować nowych mieszkańców. W budynku od września 1945 nadal funkcjonowało kasyno wojskowe (oficjalna nazwa – klub oficerski); odbywały się tu m.in. zabawy i bale organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza (Liga Obrony Kraju); także prelekcje dla podoficerów i oficerów rezerwy prowadzone przez przedstawicieli Ministerstwa Obrony Narodowej. W 1988 utworzono tu oddział dzienny leczenia odwykowego → Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. prof. Witolda Orłowskiego. Od lat 90. w miejscu klubu oficerskiego funkcjonowały Społeczna Szkoła Baletowa i → Społeczne Ognisko Baletowe. Od 2017 po wykwaterowaniu mieszkańców i użytkowników lokali w przyziemiu (głównie sklepów spożywczych i apteki, a także Poradni Stowarzyszenia „Monar”) i na I piętrze, budynek nie jest użytkowany.

Andrzej Grądman, Dom Księcia, „Gazeta Częstochowska” 1995, nr 51/52, s. 8; Lech Mastalski, 7 Dywizja Piechoty w latach 1918–1939, Częstochowa 2012, s. 314, 315; – Stanisław Rybicki, Pod znakiem lwa i kruka. Fragmenty wspomnień z lat okupacji, Warszawa 1990, s. 105; – „Gazeta Powiatowa” 1916, nr 46, s. 1; „Głos Narodu” 1945, nr 184, s. 3; „Goniec Częstochowski” 1912, nr 247, s. 3, 1913, nr 334, s. 1, 1915, nr 23, s. 2, nr 128, s. 2, 1916, nr 2, s. 3, 1918, nr 252, s. 3, nr 258, s. 3, 1929, nr 235, s. 3; „Kurier Częstochowski” 1919, nr 7, s. 56, s. 3; „7 dni” 2017, nr 12, s. 2; „Życie Częstochowy” 1966 (7 XII), s. 8; – Informator Handlowo-Przemysłowy m. Częstochowy na 1928 r.; – informacje Elżbiety Jaros z Częstochowy (z 10 V 2012) i Janiny Samotij z Częstochowy (z 11 IX 2011); materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.