Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych (CzZMO)

Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych (CzZMO), zalążkiem zakładu była cegielnia założona w 1898 na Bugaju przy drodze z Błeszna w kierunku Olsztyna w pobliżu torów Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (wówczas w gminie Huta Stara, dziś: dzielnica Błeszno) przez → Stanisława Helmana i → Fabiana Zorskiego. Przyjęła z czasem nazwę „Michalina”. W 1899 cegielnia zatrudniała 54 robotników, od 1925 funkcjonowała pod nazwą Zakłady Cegielniane „Michalina” S. Helman i Spółka; siedziba zarządu znajdowała się (w 1938) przy ul. Jacka 14 w Częstochowie. W skład spółki wchodzili: dr → Bolesław Helman, inż. Jerzy Helman, inż. Adolf Helman i Róża Helena Monic. W 1939 obszar cegielni obejmował 4654 m². Zakłady produkowały szeroki asortyment wyrobów: oprócz cegły palonej, szamotowej i klinkierowej także terakotę, majolikę, kafle oraz kamionkę. Cegielnia miała udziały w kopalni gliny, posiadała kolejkę wąskotorową, trzy konie, samochód osobowy Skoda i dwa samochody ciężarowe (Chevrolet i Ursus), jednocylindrową maszynę parową o mocy 150 KM (z fabryki w Cottbus), kocioł parowy z sosnowieckiej firmy Fitzner & Gamper, prasę do formowania cegieł firmy Fritsch, prasę do szamotu firmy Güttler, piec do wypalania cegły typu hoffmanowskiego, cztery piece do wypalania cegły szamotowej o pojemności 60 t każdy, komin cegielni miał 45 wysokości. W czasie okupacji niemieckiej nazwę zmieniono na „Keramischewerke Tschenstochau”, treuhänderem był volksdeutsch inż. L. Skrzypczak. Po wojnie zakłady wróciły do spadkobierców Helmanów jako Zakłady Ceramiczne S.B. Helman i Spółka, od 1947 znajdowały się pod zarządem państwowym przechodząc wiele zmian organizacyjnych; początkowo podlegały Okręgowemu Zjednoczeniu Wytwórni Materiałów Budowlanych w Kielcach i Centralnemu Zarządowi Materiałów Budowlanych w Warszawie, potem Zjednoczeniu Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach – jako Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych. Zmieniały się adresy siedziby siedziby (ul. Jacka 14, Kościelna, Manifestu Lipcowego (dziś: Legionów). W 1990 zakłady postawiono w stan likwidacji (adres: ul. Legionów 90/100). W 1996 Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych S.A. zostały sprzedane prywatnemu właścicielowi. Obok cegielni pozostała wypełniona glinianka. W bliskim sąsiedztwie glinianki znajduje się → kamień i krzyż Mariusza Bojemskiego.

Dorota Czech, Kalendarium przemysłu i rzemiosła Częstochowy i okolic, „Almanach Częstochowy” 2010, s. 149; Franciszek Sobalski, Przemysł częstochowski (1882–1914), Częstochowa 2009, 156–57; Archiwum Państwowe w Częstochowie, zespół Nr 318, sygn. 71.