Częstochowa wobec powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku

Częstochowa wobec powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku, Częstochowa stanowiła ważny punkt zaplecza zrywów na Górnym Śląsku oraz działań patriotycznych w tym regionie. W 1919 młodzież uciekająca ze Śląska do Polski była odsyłana do Częstochowy, gdzie zasilała powstały w mieście 7 batalion strzelców. W Częstochowie znajdowała się Ekspozytura Biura Wywiadowczego Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich na Górny Śląsk, kierowana przez porucznika Kazimierza Malskiego oraz III posterunek wywiadowczy tej ekspozytury. Po wybuchu I powstania śląskiego przybyli do Częstochowy uchodźcy ze Śląska; lokowano ich w → barakach na Stradomiu, opiekę nad nimi sprawowała filia Głównego Komitetu Opieki nad Uchodźcami. Następnie utworzono Komitet Niesienia Pomocy dla Górnego Śląska (później przemianowany na → Komitet Obrony Śląska). Komitet ten oraz władze Częstochowy organizowały pomoc żywnościową i materialną dla Polaków z Górnego Śląska. W Częstochowie powstał Komitet Plebiscytowy Okręgu Częstochowskiego, który prowadził akcję plebiscytową; przystąpiły do niego → Związek Strzelecki, Koło Polek w Częstochowie i Polskie Stronnictwo Ludowe „Grupa Wyzwolenie”. Organizowano wiece, akademie i odczyty, imprezy artystyczne – charytatywne oraz kwesty na rzecz Górnego Śląska. Gromadzono fundusze (m.in. w redakcji „Gońca Częstochowskiego” mające wspomagać walkę Górnoślązaków. Przeprowadzano także wiece i odczyty dla wycieczek ze Śląska i → pielgrzymek na Jasną Górę. W okresie plebiscytu zorganizowano w Częstochowie opiekę nad Ślązakami, którzy udawali się w rodzinne strony, by oddać głos; dużej pomocy udzielał Związek Zawodowy Kolejarzy. W czasie III powstania śląskiego około 500 ochotników z częstochowskiego walczyło na Górnym Śląsku (ochotnicy w III powstaniu śląskim). Rannych powstańców przewożono do szpitala garnizonowego w Domu Księcia oraz do innych szpitali w Częstochowie. Pomoc medyczną dla walczących niosło Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża. Na terenie walk na Górnym Śląsku działała częstochowska ochotnicza kolumna sanitarna.

Bohdan Puczyński, Udział społeczeństwa Częstochowy i okolicy w walce o przyłączenie Górnego Śląska do Polski w latach 1919–1921, „Ziemia Częstochowska” 1965, t. V, s. 202–210; − materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.