Cegielnie w Częstochowie

Cegielnie w Częstochowie, lokowane były w bezpośrednim sąsiedztwie pokładów gliny: w pobliżu Jasnej Góry, na Lisińcu, Stradomiu, Zaciszu, w Kawodrzy i Gnaszynie. W 1823 zaczęła funkcjonować (z inicjatywy burmistrza → Nowej Częstochowy → Jana Muszyńskiego) w rejonie Jasnej Góry → cegielnia miejska, która dostarczała materiał do budowy kamienic przy wytyczonej alei Panny Maryi (→ aleja Najświętszej Maryi Panny). Liczba działających cegielni zależała od koniunktury gospodarczej: w 1882 istniały – w obrębie ówczesnego miasta – dwie cegielnie, w 1884 – cztery, w 1894–1899 – sześć, w 1900 – dziesięć. Zmniejszenie się ich liczby po 1900 było efektem uruchomienia poza miastem dużej cegielni → „Michalina” na Bugaju (w 1898) oraz (w 1901) cegielni „Korwinów” w gminie Huta Stara. Niektóre częstochowskie cegielnie zmieniły profil produkcji, przestawiały się np. na cegłę ogniotrwałą (szamotową), kafle, płyty ceramiczne, ceramikę apteczną, majolikę, bądź religijne figury ceramiczne (jak np. cegielnia Junga, Kostkowskiego i Skrzypczyka przy ul. św. Barbary 27). W XIX–XX w. działały w obszarze dzisiejszego miasta: cegielnia „Anna” (funkcjonuje do dziś jako Zakład Ceramiki Budowlanej przy ul. Huculskiej 70/80), cegielnia Bestermana i Sieradzkiego przy ul. św. Barbary 76 b (w dwudziestoleciu międzywojennym: Besterman i Sieradzki Spadkobiercy Zakłady Cegielniane – ul. Kordeckiego 49), „Cwierzyńki i Piątkowski” – przy ul. Aleksandrowskiej 14 (obecnie: Wilsona), cegielnia Czesława Wyttka (ul. Huculska 62/64), „Gnaszyn” (od 1922) – dzisiejsze zakłady ceramiczne Wienerberger, cegielnia Tobiasza Haftki przy ul. św. Barbary 64, cegielnia „Janina” Stefana Hoffmana (ul. Poznańska 18), „Kawodrza” → Antoniego Księżyka w Kawodrzy Dolnej z piecem typu hoffmanowskiego (upaństwowiona w 1950), cegielnia Jana Kizlicha (od ok. 1856), później (od 1885) → Floriana Kizlicha (ul. św. Barbary 27). Od 1909 działała cegielnia Junga, Kostkowskiego i Skrzypczyka (w 1912 nosiła nazwę „Cegielnia i Fabryka Materiałów Ogniotrwałych”). Cegielnia „Lisiniec” znajdowała się na terenie gminy Grabówka, jej właścicielami byli Chemia Zandberg, Dawid Szlama Zandberg i → Józef Starke (od 1920 jako Zakłady Ceramiczne „Lisiniec”, ul. Huculska 32/34). Cegielnia „Michalina” przekształciła się w → Częstochowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych. Mniejszymi zakładami były: cegielnia R. Niemca (ul. Mokra 13), cegielnia Rzezaka i Haftki na Lisińcu w rejonie ul. Furmańskiej 30 (dziś: ul. Główna), M. Samsonowicza przy ul. Spadek 13 (obecnie ul. Garibaldiego), cegielnia Sztajera w Kawodrzy (1914), Zandsztajna w Kawodrzy (1914), cegielnia „J. Żaka M. Krzywdy na terenie Błeszna (zlikwidowana w 1936–37). Jeden z większych zakładów ceramicznych „Zacisze” (w dzielnicy Stradom), istniejący od 1856, należał do inż. → Władysława Bogusławskiego, a następnie do Zygmunta Orłowskiego, w 1938 stał się własnością → Spółdzielczego Banku Ludowego, w 1953 (jako państwowy) Zakład nr 2.

Dorota Czech, Kalendarium przemysłu i rzemiosła Częstochowy i okolic, „Almanach Częstochowy” 2010, s. 149; Księga adresowa dla przemysłu, handlu i rolnictwa, Berlin-Warszawa [b.r.w.], s. 293; Księga adresowa Polski 1930 (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1930, Warszawa [b.r.w.], s. 191.