Cech rzemiosł skórzanych

Cech rzemiosł skórzanych, najstarszym cechem z grupy rzemiosł skórzanych był w → Starej Częstochowie cech szewców; należeli do niego także cholewkarze, białoskórnicy i garbarze, istniał ponadto cech rymarzy (w którym osobną grupę stanowili siodlarze). Więcej informacji o działalności rzemieślników przynosi lustracja z 1660–62; tzw. cech wielki zrzeszał wówczas rymarzy i siodlarzy. Kolejnym okresem upadku rzemiosł skórzanych były lata zarazy (1708–09), gdy opustoszało w mieście ok. 70 domostw, ocalał tylko jeden warsztat szewski. Należy dodać, że rzemiosło skórzane rozwijało się także w sąsiedniej → Nowej Częstochowie, a jego specyfiką była funkcjonująca w ramach cechów skórzanych branża introligatorska (→ cech introligatorski). Wyrobami skórzanymi handlowano w dni targowe i jarmarczne na rynku i ulicach przyległych, sprzedawali je także częstochowscy kupcy. Rzemieślnicy tej branży mieli swoje warsztaty także poza zwartym obszarem miejskim, na przedmieściach (np. garbarze) oraz w jurydykach (szlacheckich i kościelnych). W XVIII w. działalność rzemieślnicza obciążona była podatkami, które zastąpiły dawne świadczenia w naturze. W 1816 postanowieniem namiestnika Królestwa Polskiego wprowadzony został przymus organizowania zgromadzeń rzemieślniczych, doszło do ożywienia działalności cechów i dostosowania produkcji do wymogów gospodarki kapitalistycznej. Po → połączeniu Starej i Nowej Częstochowy istniała jednorodna struktura cechów; przed 1828 powstał osobny → cech introligatorów, który w 1843 zrzeszał 19 majstrów, w tym samym roku było 10 garbarzy, przed 1848 założyli własne zgromadzenie. W pobliżu Jasnej Góry warsztaty rymarskie posiadali Roch Wostal (Wostalewski), Teofil Białecki i Jakub Nagalski. Po okresie zastoju w 1846–49 (klęska głodu) i 1854–58 (epidemia dżumy) rzemiosło skórzane w latach 60. XIX weszło w okres stabilizacji. W 1865 w Częstochowie było sześciu rymarzy, siedmiu garbarzy i 13 introligatorów. Na czoło rzemiosł skórzanych wysunęło się szewstwo, w 1897–1913 liczba warsztatów zwiększyła się ze 110 do 300. W 1913 cechem rymarzy (jeden z 15 istniejących wówczas cechów) kierował E. Piotrowski. Od 1903 funkcjonowała pracownia wyrobów siodlarsko-rymarskich i galanterii skórzanej → Adama Piechockiego (II → Aleja 31). Cech rymarzy w 1916 (wraz z innymi cechami) świętował 100-lecie wydania ustawy rzemieślniczej. W 1918–24 wszystkie gałęzie rzemiosła odczuwały skutki wojny i inflacji, w 1920 rzemiosło częstochowskie wnioskowało o wsparcie finansowe z Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Depresja gospodarcza na 1929–32 znacznie pogorszyła warunki pracy majstrów i czeladników cechu skórzanego, zarobki nie wystarczały na utrzymanie rodzin, odczuwany był brak surowców i materiałów. W 1932 częstochowski oddział Związku Robotników Przemysłu Skórzanego zwrócił się do z zarządu cechu szewców o podniesienie płac z powodu katastrofalnego stanu poziomu życia. W 1929 działały w Częstochowie i powiecie 523 warsztaty grupy zawodowej skórzanej: 48 zakładów introligatorskich, 26 rymarskich, siedem garbarskich, dwa siodlarskie i jeden białoskórniczy. W 1930 liczba warsztatów branży skórzanej w Częstochowie wzrosła do 547 – najwięcej było warsztatów szewskich cholewkarskich (595), introligatorskich (54) i rymarskich (36), najmniej garbarskich (9) i białoskórniczych (1). W 1933 działał jeden warsztat białoskórniczy, 88 cholewkarskich, 20 rymarskich, jeden siodlarski, 382 szewskie, 55 introligatorskich. Na łączną liczbę 547 warsztatów grupy skórzanej 275 należało do właścicieli żydowskich. W okresie ożywienia gospodarczego 1934–37 branża skórzana wysunęła się na drugie miejsce (po włókienniczej); liczba warsztatów wzrosła z 544 w 1934 do 615 w 1937 (warsztaty szewskie i cholewkarskie stanowiły 86% wszystkich zakładów branży skórzanej, pozostałe odgrywały niewielką rolę, po 1934 nie działał żaden zakład garbarski). Do cechu siodlarsko-rymaskiego należało w 1936 22 rzemieślników, starszym cechu był A. Piechocki. Władzę nadzorczą nad cechami branży skórzanej w Częstochowie sprawowało Starostwo Powiatowe, interesy rzemieślników (od 1929) reprezentowała Izba Rzemieślnicza w Kielcach (nie wszyscy rzemieślnicy branży skórzanej należeli do cechu). Niezależnie od cechu chrześcijańskiego istniał cech żydowski, który w 1936 skupiał 75 rzemieślników, starszym cechu skórzanego był Abram Wajs. W okresie okupacji niemieckiej w wyniku wymordowania w 1942 większości ludności żydowskiej, spadła ilość warsztatów rzemieślniczych branży skórzanej; ze 157 warsztatów szewskich i cholewkarskich w 1940 pozostało w 1943 zaledwie 71, z 20 zakładów rymarskich (i tapicerskich) w 1941 zostało w 1943 tylko dziewięć. W okresie powojennym doszło do wielu reorganizacji, w 1946 powstał Powiatowy Związek Cechów (obejmujący także miasto Częstochowę), rozwiązane zostało → Okręgowe Towarzystwo Rzemieślnicze a jego majątek (m.in. → Dom Rzemiosła przy ul. Kościuszki 6, bursę przy ul. Słowackiego 17 oraz Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową przy ul. Wolności 17) przekazano hipotecznie na rzecz 24 istniejących cechów – jako właścicielom. W 1948 zlikwidowano Powiatowy Związek Cechów, w jego miejsce powołano Okręgowy Związek Cechów w Częstochowie obejmujący miasto oraz powiaty częstochowski i włoszczowski (z siedzibą w Domu Rzemiosła przy al. Kościuszki 6), cech introligatorów włączono do Cechu Rzemiosł Poligraficznych i Papierniczych, dawny cech rzemiosł skórzanych, podobnie jak inne cechy, otrzymał zarząd komisaryczny składający się ze starszego cechu, podstarszego, sekretarza i skarbnika – byli to: Franciszek Kosmala, Teodor Szyjewski, Franciszek Banasiński i Roman Runiewicz. W 1951 organizacje cechowe podporządkowane zostały Izbie Rzemieślniczej w Katowicach, w 1954, po kolejnej reorganizacji, zlikwidowano wszystkie cechy i utworzono jeden Cech Rzemiosł Różnych.

Feliks Kiryk, Jerzy Rajman, Częstochowa w latach 1660–1793, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego. Okres staropolski, t. I, Częstochowa 2002, s. 339, 343; Andrzej Kuśnierczyk, Ciągłość i zmiana. Mieszkańcy Nowej Częstochowy w świetle dokumentów z lat 1824–64, „Rocznik Muzeum Częstochowskiego” 2013, t. 12, s. 117; Z dziejów rzemiosła Częstochowy, Częstochowa 1966, s. 16, 24, 30, 32, 36, 37; Franciszek Sobalski, Z badań nad dziejami rzemiosła w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska” 1967, t. VI–VII, s. 45, 59; Beata Urbanowicz, Rzemiosło w Częstochowie w okresie międzywojennym (1918–1939), Częstochowa 2004, s. 100, 116–119, 130, 133.