Bzowska z Bojarskich Wanda Maria

Bzowska z Bojarskich Wanda Maria (1884–1945), pseudonim Babcia, Wanda. Właścicielka majątku ziemskiego, działaczka społeczna i niepodległościowa. Ur. 30 I 1884 w Charsznicy, powiat miechowski, była córką Leona Bojarskiego i Katarzyny ze Skórzewskich.

Wraz z mężem była właścicielką folwarku Lelusin na terenie Częstochowy (obecnie rejon ulic Jana Pawła II, Wodzickiego, Czarnieckiego, Okólnej, do ul. Dekabrystów). Angażowała się w działalność społeczną i charytatywną; przed 1914 należała do → Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan; była opiekunką jednego z rewirów Towarzystwa. W czasie I wojny światowej wspomagała darami żywnościowymi organizację Doraźna Pomoc, a także Towarzystwo Opieki nad Bezdomnymi Dziećmi. W końcu 1920 i na początku 1921 była czynna w agitacji związanej z plebiscytem na Górnym Śląsku. Wspierała materialnie tę akcję. Działała w ruchu spółdzielczym. W okresie okupacji niemieckiej od początku 1940 zaangażowana była w funkcjonowanie sekcji obiadowej Społecznego Komitetu Pomocy. Od listopada 1939 należała do konspiracji Służby Zwycięstwu Polski, później w → Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej (ZWZ-AK). Jej willa przy ul. Ciemnej (później Chłopickiego) była lokalem konspiracyjnym, w którym okresowo przebywał podpułkownik → Henryk Kowalówka, dowódca Podokręgu ZWZ Zagłębie, kontaktowali się członkowie Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW), ukrywali się żołnierze ZWZ-AK. Jako kurierka jeździła do Komendy Głównej AK w Warszawie. W działalność niepodległościową zaangażowane były mieszkające w willi rodziny Bzowskich i Solawów (rodzina córki Heleny). Według Stanisława Rybickiego Bzowska „nie znała granic w poświęceniu się działalności konspiracyjnej, mimo ciężkich przejść rodzinnych [...] była niestrudzoną opiekunką wszystkich szukających u niej schronienia, czy opieki”. Zm. 8 IX 1945 w Częstochowie, pochowana została na cmentarzu św. Rocha, w sektorze 24, rząd 2, grób nr 13. Odznaczona Krzyżem Walecznych (1941).

W małżeństwie ze Stanisławem Bzowskim (15 II 1878 – 7 I 1920), ziemianinem, synem Władysława (1840–1905), oficera w służbie rosyjskiej, Bzowska miała troje dzieci: Stanisława, absolwenta Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, pracownika spółdzielni spożywców „Jedność” w Częstochowie, podporucznik rezerwy Wojska Polskiego, pierwszego komendanta TOW w Częstochowie, który w połowie 1941 został aresztowany przez Niemców, przetrzymywany był w więzieniu na Zawodziu, później w obozie koncentracyjnym Auschwitz (Oświęcim), przeżył, po wojnie zbiegł do Włoch; Janusza /Jana/ (1912–), absolwenta I Gimnazjum Państwowego w Częstochowie (1933), który jako lotnik walczył w kampanii 1939, później przedostał się do Wielkiej Brytanii, latał w 302 Dywizjonie Myśliwskim, po wojnie pozostał na emigracji, mieszkał k. Blackpool, po 1947 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, pracował tam w przemyśle ubraniowym; Helenę (1905–), zamężną Solawę, która działała w konspiracji niepodległościowej, aresztowana przez Niemców, 20 VIII 1940 została osadzona w obozie koncentracyjnym Ravensbrück, po wojnie przez dwa lata była więziona przez władze komunistyczne, mieszkała w Poznaniu, tam zmarła.

Cmentarz św. Rocha w Częstochowie, Przewodnik biograficzny, red. J. Sętowski, Częstochowa 2012, s. 41; Tadeusz Jerzy Krzystek, Polskie siły powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK–WAAF), Warszawa 2008, s. 83 (dotyczy Janusza Bzowskiego); – IV Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie 1862–2007. Szkoła, nauczyciele, wychowankowie, red. J. Sętowski, Częstochowa 2007, s. 100; Tadeusz Jańczak [właśc. Janczak], Lelusin – pogranicze, „Gazeta Wyborcza w Częstochowie” 2000 (11–12 III), s. 6; Jan Pietrzykowski, Akcja AB w Częstochowie, Katowice 1971, s. 106 (dotyczy Heleny Solawy); Jerzy Mucha, 100 lat spółdzielczości spożywców w Częstochowie 1899–1999, Częstochowa 1999, s. 100 (dotyczy Stanisława Bzowskiego, syna); Społeczeństwo Częstochowy w latach 1918–1939, red. R. Szwed, W. Palus, Częstochowa 1997, s 211; – Stanisław Rybicki, Pod znakiem lwa i kruka. Fragmenty wspomnień z lat okupacji, Warszawa 1990, s. 20, 67, 101, 102, 111; – „Goniec Częstochowski” 1914, nr 277, s. 3, 1916, nr 4, s. 4, 1920, nr 6, s. 1 (dotyczy Stanisława Bzowskiego, ojca); – Urząd Stanu Cywilnego w Częstochowie, akt zgonu nr 1990/1945; parafia św. Zygmunta 1918, akt ur. 206 (Janusza Bzowskiego); – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego; – odpis z inskrypcji nagrobnych.