Bursztyński (Bursztyn) Jakub

Bursztyński (Bursztyn) Jakub (1790–1852), urzędnik, tłumacz przysięgły, nauczyciel. Ur. w Zagórowie, powiat słupecki, był synem Mojżesza i Eleonory z Mośków. Początkowo mieszkał w Kaliszu, gdzie pracował jako prywatny nauczyciel hebrajskiego, a później tłumacz przysięgły (z żydowskiego i hebrajskiego) Komisji Województwa Kaliskiego. W 1821 w Kaliszu zgłosił projekt utworzenia polskojęzycznej szkoły elementarnej, a także podjął kampanię na rzecz utworzenia tam prywatnej szkoły świeckiej dla Żydów, jednak celu nie zrealizował z powodu sprzeciwu ortodoksów. Osiadł później w Praszce jako prywatny nauczyciel, jego uczniem był m.in. → Daniel Neufeld. W 1828 został zatrudniony w Częstochowie jako sekretarz kahału, miał być także nauczycielem i kaznodzieją w miejskiej synagodze. W tym czasie częstochowski Magistrat odmawiał żydowskim nauczycielom prawa pobytu i dwóm poprzednikom Bursztyńskiego, Gotenbergowi i Imierowi kazano miasto opuścić. Dzięki interwencji prezesa kahału, → Herca Kona pozwolono Bursztyńskiemu mieszkać w Częstochowie przez trzy lata (1828–31), jednak nie wolno mu było sprowadzić rodziny (ten zakaz zapewne zlekceważył). Bursztyński bardzo dobrze znał język polski, co wówczas wśród Żydów było rzadkością, dlatego zlecano mu pisanie podań do sądu, listów handlowych, był nawet tłumaczem przy częstochowskim → Sądzie Pokoju. Niezadowoleni miejscowi adwokaci oskarżyli go przed Radą Miejską (RM) Częstochowy i Magistrat zabronił mu pisania podań. Nie podporządkował się temu i w memorandum do RM wykazał, że to, co robi, jest zgodne z prawem. W czasie powstania listopadowego spór przycichł, ale w końcu 1831 wygasła zgoda na pobyt i władze miejskie nakazały mu wyjechać z Częstochowy (w ciągu pięciu dni). Wtedy władze wojewódzkie zezwoliły Bursztyńskiemu na pozostanie, pod warunkiem, że będzie mieszkać w żydowskim rewirze. W tym czasie podjął próbę zreformowania miejscowego szkolnictwa żydowskiego; stworzył projekt szkoły z językiem polskim, zobowiązał się także prowadzić w niej bezpłatnie zajęcia z religii i etyki. Chociaż proponował utworzenie rady rodziców na czele z rabinem, ortodoksi zwalczali jego projekt. Popierali go maskile na czele z prezesem gminy Hercem Konem. Jego plan kilka razy przedstawiany był w miejskiej synagodze i bejs hamidraszu, zorganizowano też zebranie wybitnych osobistości dla jego omówienia. W 1840 plan przedstawiono władzom. RM przyjęła go z entuzjazmem i prezydent rekomendował tenże plan władzom wyższym. Bursztyński był tak pewny uzyskania pozwolenia, że sprowadził do Częstochowy D. Neufelda, który wówczas trudnił się dawaniem prywatnych lekcji. Do utworzenia szkoły jednak nie doszło, gdyż władze rosyjskie były przeciwne polskim szkołom dla żydowskich dzieci. W okresie głodu i kryzysu lat 1846–47 Bursztyński apelował do częstochowskich Żydów, aby nauczyli się świadczyć dobroczynność systematycznie, a nie tylko w formie datków biednym pukającym do ich drzwi. Powinni opodatkować się na rzecz funduszu wspierania biednych i utworzyć instytucje dobroczynne. Apel taki zamieścił także na łamach gazety „Allgemeine Zeitung des Judentums”, do której posłał kilka korespondencji z Częstochowy. Zm. 25 VIII 1852 jako ofiara epidemii cholery.

Bursztyński był dwukrotnie żonaty; z pierwszego małżeństwa, z Anną Esterą z Hurwiczów (ok. 1798–1833) miał troje dzieci: → Salomona Salezego, Dawida i Teresę. Owdowiawszy, ożenił się (31 III 1834 w Częstochowie) z rozwódką Bajlą Goldflus z Bermanów (ok. 1802–84), z którą miał pięcioro dzieci: Helenę (1834–1910), zamężną Wiernik, Annę Frajdlę (1838–), zamężną Lewkowicz, Aleksandra (1843–), Dobrę (1846–52) i Arona (1851–52).

Żydzi częstochowscy. Słownik biograficzny, pod red. J. Sętowskiego, Częstochowa 2020.