Budynek poczty przy ulicy Śląskiej

Budynek poczty przy ulicy Śląskiej, gmach u zbiegu ulic Śląskiej i Kopernika, został wybudowany w 1926–31 według projektu architekta Adolfa Szyszko-Bohusza. W Częstochowie ten architekt zaprojektował również spowiednicę, krużganki i frontową część kaplicy Najświętszej Maryi Panny w klasztorze jasnogórskim. Dwupiętrowy budynek wzniesiony z użyciem żelazo-betonu, ma charakter konstruktywistyczny, usytuowany został na planie podkowy. Gmach pierwotnie był trójskrzydłowy, jednak na przełomie lat 80. i 90. od ulicy Kopernika dobudowano fragment, a od strony pasażu Opolczyka dostawiono nowy budynek; inwestycje te spowodowały, że obiekt ma obecnie formę czworokąta. W narożniku południowo-zachodnim gmachu znajduje się trójkondygnacyjna wieża; jej górna część jest stalowo-szklana, ma kształt sześcianu z czterema wielkimi tarczami zegarowymi. Szklane tarcze zegara mają pięć i pół metra wysokości, cyfry – 60 cm, a dłuższa ze wskazówek – dwa i pół metra. Przeszklony sześcian nie jest niczym przykryty, w jego wnętrzu znajduje się maszt. W przeszłości zegar był wielokrotnie naprawiany, nawet po tym, jak około 2000 otrzymał nowy mechanizm sterowany falami radiowymi.

Gmach wznoszony był przez ponad sześć lat. W grudniu 1925 zakupiono plac pod jego budowę i od 1926 prace postępowały systematycznie, aż do II połowy 1928. Przypuszczalnie w końcu 1928 wstrzymano je i dopiero w II połowie 1929 kontynuowano. Prowadziła je firma budowlana „Rolnik i Spółka”, pracami kierował F. Tadanier. Zakończono je na przełomie lat 1930–31. Koszty budowy ostatecznie zamknęły się sumą 1550 tys. zł. Po wykonaniu prac przy wyposażeniu wnętrza, budynek został oddany w marcu 1931; 22 III tr., podczas uroczystego otwarcia urzędu, jego poświęcenia dokonali biskup częstochowski → Teodor Kubina i ks. → Bolesław Wróblewski, proboszcz parafii pw. św. Rodziny. Do gmachu przy ulicy Śląskiej przeniesiono pocztę z budynku przy alei Kościuszki 7 (funkcjonowała tam od 1916). Umieszczono tu również stację łączności telegraficznej i centralę telefoniczną. W 1933 wszystkich abonentów telefonicznych przełączono z centrali ręcznej na automatyczną, uruchomiono nową stację z dalekosiężnym kablem, dzięki któremu było możliwe połączenie bezpośrednie z 24 najważniejszymi miastami w Polsce. W budynku poczty wkrótce rozpoczęła pracę nowa centrala międzymiastowa – miała dziewięć stanowisk do rozmów międzymiastowych. Do 1939 funkcjonowały tu dwa urzędy: Obwodowy Urząd Pocztowy i Rejonowy Urząd Telefoniczno-Telegraficzny; oficjalnie przy zbiegu ulic: Powstańców Śląskich i Kopernika. Od 26 VIII do 2 IX 1939 w piwnicach narożnika południowo-zachodniego budynku znajdowała się zbiornica meldunkowa obrony przeciwlotniczej. Gromadzono tu (dzięki łączności telefonicznej) informacje napływające z rejonów Lublińca, Praszki, Krzepic. Utrzymywano też łączność z lotniskiem polowym w Zarębicach i punktami obserwacyjnymi na granicy z Niemcami. Dowódcami zbiornicy byli oficerowie, a służbę pełniła młodzież z kół → Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej z gimnazjów Traugutta i Sienkiewicza. W czasie okupacji niemieckiej w budynku funkcjonowała Deutsche Post Osten (Niemiecka Poczta Wschód). Po zawierusze wojennej i wkroczeniu do Częstochowy Armii Czerwonej, Główny Urząd Pocztowy Częstochowa 1, u zbiegu ulic Śląskiej i Kopernika, został uruchomiony 1 II 1945 (od kwietnia 1945 z adresem przy ul. Roli-Żymierskiego 19). Od lat 50. w gmachu funkcjonowały: Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny Częstochowa 1, Powiatowy Zarząd Pocztowy i Rejonowy Urząd Telekomunikacyjny (od kwietnia 1954 przy ul. Modzelewskiego 19). Od 1975 znajdował się tu Wojewódzki Urząd Telekomunikacji i Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny Częstochowa 17. W 1991, gdy przedsiębiorstwo Polska Poczta, Telegraf i Telefon podzieliło się na Pocztę Polską i Telekomunikację Polską, budynek przypadł tej drugiej firmie. Gmach w czerwcu 1989 został wpisany do rejestru zabytków i otrzymał opiekę konserwatorską. Pomimo tego w 1991 (za zgodą wojewódzkiego konserwatora zabytków) przeprowadzono prace remontowe w hali obsługi na parterze; wymieniono wówczas oryginalną posadzkę z płytek ceramicznych, a jednolite, stylowe lady drewniane i pulpity zastąpiono aluminiowymi. Zachowany został ozdobny kasetonowy sufit. W 1995 zlikwidowano, specjalnie zaprojektowane dla tegoż budynku, dwie pary drzwi obrotowo-kurtynowych. Zastąpiono je zwykłymi drzwiami. Od 2013 budynek należy do Orange Polska. Poczta funkcjonuje tu nadal, w dużej sali na parterze od strony ulicy Śląskiej. W pomieszczeniach od ul. Kopernika znajdują się restauracja i sklep.

Katalog zabytków sztuki, Miasto Częstochowa, pod red. Z. Rozanow i E. Smulikowskiej, Warszawa 1995: cz. 1, Stare i nowe miasto, Częstochówka i przedmieścia, opracowanie autorskie Z. Rozanow i E. Smulikowska, s. 66, 67; – Spacerownik po Częstochowie, red. Joanna Skiba (b.m.r.w), s. 60; – „Express Częstochowski” 1928, nr 199, s. 2, 1929, nr 137, s. 2, 1930, nr 79, s. 2; „Gazeta Wyborcza Częstochowa” 2004 (13 IV), s. 4 (T. Haładyj); „Goniec Częstochowski” 1925, nr 285, s. 3, 1926, nr 256, s. 5; „Słowo Częstochowskie” 1931, nr 7, s. 3, nr 14, s. 3; „Życie Częstochowy” 1971, nr 1, s. 6; „Życie Częstochowskie” 2011 (23–25 IX), nr 112, s. 6; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.