Bocian Bernard Berl

Bocian Bernard Berl (1877–1939), właściciel drukarni, wydawca, działacz dobroczynny. Ur. 7 VI 1877 w Częstochowie, był synem Mojżesza, szynkarza i Sury z Endzlów.

W 1898 razem ze swoim ojcem założył żydowską drukarnię w Częstochowie (przy I Alei 6, gdzie mieszkała rodzina Bocianów). Od 1907, po śmierci ojca, drukarnię prowadził wspólnie z bratem, Szymonem Bocianem, zecerem i drukarzem. W jego drukarni 12 XII 1912 ukazał się pierwszy numer pierwszej żydowskiej gazety wydanej w Częstochowie, „Czenstochower Reklamenblat”. Bocian był oficjalnym redaktorem-wydawcą, założycielami gazety zaś → Elkana Chrobołowski, Herszełe Fajwlowicz, Mosze Cieszyński i → Jakub Rozenberg. Fundusz na wydanie pierwszego numeru gazety (20 rubli) zebrał na anonse M. Cieszyński, J. Rozenberg był kierownikiem finansowym i redaktorem. Gazeta wychodziła jako jednodniówka, ukazało się jej dziewięć numerów. 14 II 1913 zaczął wydawanie tygodnika „Czenstochower Wochnblat” już w dużym formacie, przypominającym gazetę. Ostatni numer wyszedł 26 XII 1913. Od początku 1914 razem z Rozenbergiem wydawał gazetę codzienną „Czenstochower Tageblat”. Kiedy skończyły się finanse wyłożone przez współwydawcę (300 rubli), Bocian przejął gazetę (redaktorem został sprowadzony z Łodzi J. Abramzon). Przez pewien czas gazetę redagowali Lejb Kopiński oraz Fajwlowicz z udziałem Mendla Asza, syna rabina. Gazeta wychodziła do końca 1919 (?). Od 1922 do 1939 Bocian był wydawcą tygodnika „Częstochower Cajtung”, redaktorem był Izrael Płocker, pismo miało charakter syjonistyczno-ortodoksyjny. Przez wiele lat z tą gazetą współpracował Szmul Frank. W drukarni Bociana tłoczono również 11 innych tytułów prasowych (w języku jidysz), m.in. „Das Naje Wort” (1921), „Arbeter Cajtung” (1922–27), „Di Cajt” (1924–26), „Dos Leben” (1926–27), „Der Czenstochower Szpigel” (1927), „Czenstochower Express” (1932–38). Od 1923 drukowano też dwutygodnik „Jedność”, a w 1925 wytłoczono jednodniówkę wydaną dla uczczenia otwarcia Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. W drukarni Bociana można było nabywać bilety na imprezy kulturalne, m.in. na przedstawienia teatrów żydowskich. W początkach lat 30. zasiadał w zarządzie Rzemieślniczego Banku Spółdzielczego. W ostatnich latach życia Bocian poświęcił się działalności charytatywnej, m.in. był prezesem „Bejs Lechem”, członkiem zarządu Kasy Gemilus Chased, gabem synagogi Ohel Jakow (przy I Alei 4). Od czasu wspólnej nauki w chederze Ajzyka Maszego był zaprzyjaźniony z doktorem → Ludwikiem Batawią. Bocian zm. 10 VI 1939 w Częstochowie, pochowany został na miejscowym cmentarzu żydowskim (grób 824 I). Drukarnia Bociana na przełomie lipca i sierpnia 1942 została zlikwidowana przez Niemców (ograbiono ją i zniszczono).

Jego żoną była Etka Jetta z Danieli (24 X 1882 Warszawa–), córka Borucha i Chai Etki z Ciemniewskich. Mieli czworo dzieci: syna Jakuba (4 XII 1905 Częstochowa–), który w 1926 ukończył politechnikę w Verviers (Belgia), otrzymał (z odznaczeniem) dyplom inżyniera przemysłu tekstylnego, a po śmierci ojca przejął wydawanie → „Częstochower Cajtung”; córki: Ezjel i Frajdlę oraz Helenę Hindę (1909–1935), która ukończyła Gimnazjum Żydowskie w Częstochowie, a w 1932 filologię klasyczną na Uniwersytecie Warszawskim.

Benjamin Orenstein, Churban Czenstochow [Zagłada Częstochowy], Monachium 1948, s. 378; Czenstochower Jidn (Żydzi częstochowscy), pod red. R. Mahlera, Nowy Jork 1947, s. 94, 96, 98, 99, 184, 185; Tomasz Mielczarek, Od „Monitora” do „Gońca Reklamowego”. Dzieje prasy częstochowskiej (1769–1994), Kielce 1996, s. 30, 83, 91, 93, 128, CXXXIX; Marta Pawlina-Meducka, Kultura Żydów województwa kieleckiego (1918–1939), Kielce 1993, s. 103, 104, 106; Elżbieta Surma-Jończyk, Spółdzielczość Żydów w Częstochowie, [w:] „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 2003, z. VII, 278; – Alina Cała, Żydowskie periodyki i druki okazjonalne w języku polskim. Bibliografia, Warszawa 2005, s. 186; – „Częstochower Cajtung” 1928, nr 44, s. 5 (dotyczy syna, Jakuba), 1932, nr 29, s. 6, 1935, nr 14, s. 1, 2, 6 (dotyczy córki, Heleny), 1939, nr 24, s. 1, 2, 5; „Express Częstochowski” 1928, nr 214, s. 3, 1930, nr 120, s. 2, nr 184, s. 4; „Goniec Częstochowski” 1917, nr 374, s. 4; – „Ziemia Częstochowska” 1976, t. XI (W. Mielczarek), s. 267, 268, 269, 272, 275; – Urząd Stanu Cywilnego w Częstochowie, akt zgonu nr 123/1939; Archiwum Państwowe w Częstochowie, zespół nr 1, sygn. 8841, zespół nr 58, akt ur. 75; – materiały (genealogiczne dotyczące rodziny Bocianów) w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.