Batawia Ludwik

Batawia Ludwik (1872–1939), lekarz, radny miejski, dyrektor i naczelny lekarz szpitala, działacz społeczny, oświatowy i niepodległościowy. Ur. 4 VII 1872 w Opocznie, był synem Salomona (10 XII 1835 Opoczno–), handlowca, i Róży z d. Landau Gutenteger (15 IV 1841 Częstochowa–), bratem Frajdli (1867 Opoczno–) i Mojżesza Maksymiliana (2 XII 1869 Opoczno–12 I 1932 Warszawa).

Batawia w 1890 ukończył rosyjskie Gimnazjum Męskie w Częstochowie i wstąpił na Wydział Medyczny Uniwersytetu Warszawskiego; dyplom lekarski otrzymał 10 II 1896. Po rocznej praktyce w klinikach berlińskich, z początkiem 1897 przybył do Częstochowy, gdzie rozpoczął prywatną praktykę lekarską. Od tr. był członkiem koła lekarskiego o charakterze samokształceniowym, które w 1901 przekształciło się w Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie (TLCz); Batawia należał do jego najaktywniejszych członków: w 1901–14 blisko 30 razy występował na zebraniach, wygłaszając odczyty i demonstrując najtrudniejsze przypadki chorobowe. W 1903–08 pełnił funkcję bibliotekarza TLCz. W 1912 ze względu na przystąpienie do Związku Lekarzy Polskich (ZLP) opuścił TLCz, lecz w listopadzie 1913 powrócił w jego szeregi. Jako członek TLCz na przełomie maja i czerwca 1908 brał udział w Kongresie Laryngologicznym w Wiedniu, a w 1909 w Międzynarodowym Zjeździe Lekarzy w Budapeszcie. Uczestniczył także w I i II Zjeździe Lekarzy Prowincjonalnych Królestwa Polskiego: w Łodzi (4–5 VI 1911), gdzie wygłosił referat O stanach gorączkowych pochodzenia migdałkowego i w Lublinie (31 V – 1 VI 1914). Od 1902 należał do oddziału częstochowskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego (WTH); w 1903–14 był jego sekretarzem. Podczas posiedzenia WTH 18 X 1903 wygłosił odczyt O dezynfekcji mieszkań po chorobach zakaźnych (opublikowany w „Zdrowiu” 1903, nr 12, s. 1374), w którym podkreślał fakt oddania w Częstochowie do użytku ogólnego komory dezynfekcyjnej i zwracał uwagę na niezbędność dokonywania dezynfekcji po każdej chorobie zakaźnej. Popularyzatorskie odczyty z dziedziny higieny i medycyny wielokrotnie wygłaszał na zebraniach WTH, jak również dla szerszej rzeszy słuchaczy, m.in. w siedzibie „Lutni”, w sali Straży Ogniowej Ochotniczej (SOO) oraz w hali Huty „Częstochowa” B. Hantkego w Rakowie. W 1909 podczas Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie zasiadał w komisji sekcji higienicznej w dziale ogólnokulturalnym. W 1910 był organizatorem w Częstochowie Wystawy Przeciwgruźliczej. Batawia angażował się w działalność niepodległościową i polityczną: w 1904 wstąpił do działającej w konspiracji Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); był członkiem miejscowego Koła Inteligencji PPS. Podczas demonstracji ulicznych w 1904–05 w Częstochowie udzielał pomocy medycznej poszkodowanym robotnikom. W sierpniu 1906 jako członek Komitetu Szkoły Polskiej brał udział w założeniu I Polskiego Gimnazjum w Częstochowie. W styczniu 1907 przed wyborami do rosyjskiej Dumy Państwowej należał do komitetu wyborczego Zjednoczenia Postępowego. Udzielał się na polu oświatowym: był jednym z założycieli utworzonego w 1906 Towarzystwa Szerzenia Wiedzy (TSzW); wspierał finansowo działającą przy TSzW bibliotekę i czytelnię im. E. Orzeszkowej. Wpłacał także pieniądze na niezamożnych uczniów I Polskiego Gimnazjum. Batawia przez szereg lat był wiceprezesem Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ), a także członkiem Rady Opiekuńczej i lekarzem Szkoły Rzemiosł dla Żydów. W szkole wyznaniowej Talmud-Tora prowadził bezpłatnie zajęcia. Wraz z doktorem → Edwardem Konem sprawował opiekę nad działalnością Fermy Ogrodniczej. W 1908–13 należał do komitetu finansowego budowy Szpitala Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów w Częstochowie. Od otwarcia szpitala 16 XI 1913 aż do czerwca 1939 pełnił w nim funkcję dyrektora i naczelnego lekarza. W 1913–14 był członkiem komisji sanitarnej miasta Częstochowy. Po wybuchu wojny, jesienią 1914 wszedł do Komitetu „Doraźna Pomoc” i jako jeden z wielu lekarzy częstochowskich bezpłatnie udzielał pomocy medycznej uboższym mieszkańcom miasta. Dowodem ciężkich warunków życia ludności miasta w czasie wojny były m.in. przedstawione przez Batawię na posiedzeniu TLCz dwa przypadki puchliny głodowej leczonej w Szpitalu Żydowskim. Od 1915 jako lekarz pracował w dwóch szkołach miejskich. Działał nadal na rzecz szerzenia oświaty: w 1915–17 prowadził wykłady z anatomii na kursach samokształceniowych zorganizowanych przez miejscową inteligencję, zorganizował też Towarzystwo Szerzenia Oświaty wśród Żydów. Od 1917 był członkiem Rady Opiekuńczej Gimnazjum im. H. Sienkiewicza. W II połowie tr. należał do tzw. delegacji szkolnej działającej przy Radzie Miasta Częstochowy. W 1918 był jednym z sygnatariuszy apelu o zbieranie datków na rzecz powstającej Biblioteki im. dr. W. Biegańskiego. Znane jest jego poświęcenie jako lekarza na rzecz żołnierzy walczących o granice kraju. W czasie powstań śląskich 1919–1921 jako lekarz kontraktowy i ordynator Szpitala Żydowskiego opiekował się prawie setką rannych powstańców. W 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował jako lekarz ochotnik w szpitalu garnizonowym w Częstochowie (w Domu Księcia przy ul. Kościuszki 58). Później zatrudniony był także jako lekarz Powiatowej Kasy Chorych. Nadal aktywnie działał w stowarzyszeniach zawodowych TLCz i ZLP. Jako przedstawiciel ZLP uczestniczył w październiku 1922 w rozmowach z zarządem Kasy Chorych w sprawie wynagrodzeń lekarzy. Był członkiem specjalnej komisji, która w 1922 opracowywała nowy projekt statutu TLCz oraz komisji dla uczczenia w 1927 rocznicy śmierci doktora W. Biegańskiego. W kwietniu tr. na uroczystym posiedzeniu Tow. obchodził 25-lecie pracy zawodowej; otrzymane z tej okazji środki finansowe przeznaczył na fundusz stypendialny im. dr. Biegańskiego. W 1924–25, gdy TLCz zaczęło urządzać posiedzenia kliniczne, Batawia był organizatorem dwóch takich spotkań w kierowanym przez siebie oddziale laryngologicznym. Od 1930 był członkiem zarządu, a w 1935–39 zajmował stanowisko wiceprezesa TLCz, od 1932 był członkiem honorowym Towarzystwa. W 1921–31 opublikował w czasopismach lekarskich 7 artykułów z dziedziny laryngologii. Jako członek Towarzystwa Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej (TOZ), wraz z lekarzami E. Konem i Karolem Rożkowskim doprowadził w styczniu 1927 do utworzenia przy Szpitalu Żydowskim przychodni dla chorych na gruźlicę. Należał do Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK). Od lat 20. zasiadał w zarządzie oddziału częstochowskiego Komitetu Pomocy Studentom Żydom „Auxilium Academicum Judaicum”. Angażował się również w działalność samorządową: w grudniu 1925 z ramienia Zjednoczonego Żydowskiego Komitetu Wyborczego został wybrany do Rady Miasta (RM); należał w niej do komisji kulturalno-artystycznej, rady szkolnej oraz delegacji szpitalnej. Uczestniczył w pracach Komitetu Sanitarno-Lotniczego, powstałego z inicjatywy Departamentu Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych; Komitet ten zajmował się głównie gromadzeniem funduszy na zakup samolotów sanitarnych dla wojska. Należał do Związku Żydowskich Obrońców Ojczyzny. W 1934 był prezesem Legionu im. Berka Joselewicza. Od tr. kierował TDdŻ. Batawia od lat 20. do 1939 mieszkał w Częstochowie przy II Alei 29. Od 1901 był współwłaścicielem kamienicy przy II Alei 26 (tzw. dom elektrowni). Zm. w Otwocku 15 VI 1939 i został pochowany na cmentarzu żydowskim (przy ul. Okopowej) w Warszawie. Odznaczony Medalem Niepodległości (1938).

W małżeństwie z Jadwigą (27 V 1879 Toruń–) z Lewensteinów, która należała do TSzW i TDdŻ, Batawia miał troje dzieci: córki Rozalię Halinę (22 VI 1900 Częstochowa–) i Reginę Rozalię zamężną Kozłowską (14 V 1906 Częstochowa–), absolwentkę (1924) Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. J. Słowackiego w Częstochowie, która przeżyła okupację niemiecką i mieszkała wraz z mężem w Częstochowie, syna Henryka Bronisława (23 IX 1901 Częstochowa–), który w 1919 otrzymał maturę w I Państwowym Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Częstochowie, a w 1928 ukończył Wydział Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej; później był inżynierem w Warszawie.

Sienkiewiczacy. Nauczyciele i wychowankowie IV LO im. H. Sienkiewicza w Częstochowie 1862–2012, oprac. Aleksander Cieślak, Juliusz Sętowski, Częstochowa 2012, s. 230 (dotyczy syna); Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich, t. V, Warszawa 2000, s. 18–19; Żydzi polscy w służbie Rzeczypospolitej, t. I, s. 333–334 (biogram i fotografia); – Maciej Demel, Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, Archiwum Historii Medycyny 1966, t. XXIX, z. 4, s. 461; Tadeusz Michalski, Częstochowa i jej lekarze w XIX stuleciu, „Archiwum Historii Medycyny”, 1957, t. XX, s. 511; – Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II, Częstochowa 1902–19143, Częstochowa 1933, s. 15–16, 24–25, 48–49, 110, 129, 137–138, 157, 172; – Iwona Kociołek, Urszula Zaleska, Z tradycją w XXI wiek. Monografia Gimnazjum i Liceum im. J. Słowackiego w Częstochowie, Częstochowa 2007, s. 121 (dotyczy córki, Reginy); Pamiętnik Jubileuszu 25–lecia Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego 1901–1926, Częstochowa [b.r.w.], s. 31; Pamiętnik 70–lecia działalności Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego, Częstochowa 1973, s. 54, 63; Przewodnik po Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909 r., Częstochowa 1909, s. 184; Mieczysław Wyględowski, Andrzej J. Zakrzewski, Ochrona zdrowia w Częstochowie w XIX–XX wieku. Szkice z historii medycyny, Częstochowa 1995, s. 109, 137, 145, 149–150, 153; Mieczysław Wyględowski, Chirurgia i chirurdzy Częstochowy, Wrocław 1997, s. 54, 201; – „Dziennik Częstochowski” 1906, nr 119, s. 3, nr 161, s. 2, nr 296, s. 3; „Dziennik Zarządu miasta Częstochowy”, 1926, nr 9, s. 8, nr 10, s. 4; „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 95, s. 2, nr 136, s. 8, nr 186, s. 8; „Goniec Częstochowski” 1907, nr 29, s. 3, nr 157, s. 2, 1909, nr 63, s. 2, 1910, nr 67, s. 2, nr 93, s. 3, 1912, nr 48, s. 2, nr 93, s. 2, 1914, nr 47, s. 3, nr 345, s. 3, 1915, nr 13, s. 3, 1917, nr 140, s. 3, 1919, nr 133, s. 3 (dotyczy syna, Henryka), 1922, nr 81, s. 3, nr 237, s. 3, 1925, nr 14, s. 5, nr 295, s. 5, 1927, nr 8, s. 3, 1931, nr 49, s. 7, 1935, nr 27, s. 3, 1939, nr 138, s. 2; „Kurier Codzienny” 1927, nr 40, s. 3, nr 46, s. 4; „Nad Wartą” 1967, nr 4, s. 6, 1969, nr 1, s. 4, 1989, nr 7, s. 8, nr 10, s. 8, nr 12, s. 3; „Nowy Express Częstochowski” 1928, nr 62, s. 2; „Ostatnie Wiadomości Częstochowskie” 1934, nr 175, s. 6; – Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1913 r., [Częstochowa 1913?], s. 201, 204, 214, 215; Kursy samokształcenia w Częstochowie. Sprawozdanie z cyklu trzeciego 1916–1917, Częstochowa 1917, s. 2, 12; Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie oddziału częstochowskiego za 1933, Częstochowa, s. 14; Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok, oprac. S. Konopka, Warszawa 1936, s. 149, 151; Rocznik oficerski rezerw 1934, reprint, Warszawa – Londyn 2003, s. 225, 733 (dotyczy syna Stanisława); Spis abonentów Państwowej Sieci Telefonicznej Okręgu Krakowskiej Dyrekcji Poczt i Telegrafów 1923; Spis Abonentów Sieci Telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Krakowie na 1938/1939 r., s. 21 (dotyczy syna); – Księga protokołów posiedzeń Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego 1901–1917 (w zbiorach Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego); Księga protokołów Towarzystwa Szerzenia Wiedzy w Częstochowie 1906–1921, k. 1 (kopia w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego); – Archiwum Państwowe w Częstochowie, akta stanu cywilnego, akt ur. nr 399/1901 (Henryka Batawii), nr 261/1900 (Reginy Rozalii Batawii), Magistrat Częstochowy 8021; Centralne Archiwum Wojskowe, akta Medalu Niepodległości, t. 489 (fotografia); – Odpis z ksiąg meldunkowych miasta Częstochowy (w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego); – informacje Krzysztofa Dziuby z Częstochowy (dotyczy córki, Reginy).