Aronowicz Józef

Aronowicz Józef (1887–1940?), nauczyciel, działacz polityczny i samorządowy. Ur. w Wilnie.

Na początku XX w. wstąpił do słynnego wileńskiego Instytutu Nauczycielskiego, który ukończył po czterech latach. Odbył także dwa lata studiów uniwersyteckich. W tym czasie został członkiem Bundu, z którym był związany do końca życia. Do Częstochowy przybył w 1910 lub 1911; jako nauczyciel pracował tu w szkole miejskiej męskiej wyznania mojżeszowego przy ul. Dojazd (Piłsudskiego) 31. Na początku obracał się w kręgu mówiącej po polsku żydowskiej inteligencji. Jego jidysz (mówił dobrym wileńskim jidysz) chętnie przyjmowali nawet zasymilowani żydowscy inteligenci, którzy uważali ten język za żargon. Aronowicz rozpoczął działalność w częstochowskim oddziale petersburskiego Żydowskiego Towarzystwa Literackiego, które jednak zostało zlikwidowane przez władze rosyjskie. W 1911 Towarzystwo Literackie zostało połączone z asymilatorsko-syjonistycznym Literackim Towarzystwem → „Lira”. Aronowicz wybrany do jego zarządu stoczył ciężkie boje w Towarzystwie o uznanie języka jidysz. Kiedy wiosną 1912 po raz pierwszy odwiedził Częstochowę pisarz jidyszystyczny Icchak Lejb Perec, Aronowicz był jednym z pierwszych witających go. Kiedy w październiku tr. po raz drugi pisarz ten przybył do miasta (w związku z otwarciem biblioteki żydowskiej), Aronowicz wygłosił mowę inauguracyjną. Uczestniczył w pracach koła dramatycznego jako aktor i reżyser. 10 VI 1916 wystąpił na akademii żałobnej po śmierci Szołema Alejchema, wygłosił odczyt o jego twórczości, czytał jego monolog Di gimnazje i wystąpił w jego komedii Menszen (Ludzie). Od 1913 lub 14 należał do Stowarzyszenia Przemysłowców i Kupców, które było twierdzą zasymilowanej inteligencji żydowskiej. W 1916 został delegatem na konferencję założycielską Związku Towarzystw Gimnastycznych, która odbywała się w Łodzi. Prowadził tam walkę o uznanie jidysz. Pod jego wpływem częstochowskie Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe przez pewien czas pozostawało poza strukturą ogólnokrajową. W czasie I wojny światowej, gdy → Bund w Częstochowie ożywił swoją działalność (powstał wówczas m.in. Klub im. Grosera), został pierwszym sekretarzem organizacji bundowskiej i stał się jej przywódcą. W 1918 Aronowicz (który mówił już dobrą polszczyzną) przewodził bundowskiej frakcji w → Częstochowskiej Radzie Robotniczej. Od listopada 1918 należał do Komitetu Wykonawczego Rady. W 1919 z listy Komitetu Wyborczego Ogólnożydowskiego Związku Robotniczego Bund został radnym miejskim; w Radzie Miejskiej pracował w komisjach finansowej i szkolnej. W tr. z ramienia Bundu kandydował do Sejmu Ustawodawczego, lecz nie uzyskał mandatu. Od 1919 kierował częstochowskim Bundem, był jednym z najaktywniejszych działaczy partii. Należał do założycieli Rady Centralnej Robotniczych Związków Zawodowych. Jego radykalne wystąpienia w czasie wojny z Rosją bolszewicką, żądające zaprzestania wszelkich działań obronnych, spowodowały, że został zatrzymywany przez władze w nocy z 23 na 24 VII 1920 wraz z całym komitetem Bundu; przetrzymywany był przez osiem miesięcy w obozie internowania w Dąbiu pod Krakowem i zwolniony dopiero po zakończeniu wojny. Wrócił do Częstochowy, ale nie mógł już pracować w szkole państwowej. Wyjechał do Wilna. W 1921 na wniosek radnych częstochowskiego → Związku Ludowo-Narodowego utracił mandat radnego. W Wilnie pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym Centralnego Komitetu Oświaty (CKO). Kiedy w 1923 otwarto wileńskie Gimnazjum Humanistyczne CKO, także tam podjął pracę (jako nauczyciel historii i języka żydowskiego). Kontynuował jednak działalność w Bundzie i dlatego po kilku latach władze zabroniły mu pracy w szkole. Był członkiem komitetu Bundu, został wybrany jako przedstawiciel robotników do Kasy Chorych, był seniorem wileńskiej gminy żydowskiej i radnym Wilna. Działał także w związkach zawodowych. Kres tej aktywności położyła radziecka okupacja Wilna i aresztowanie Aronowicza przez NKWD już we wrześniu lub na początku października 1939. W lipcu 1940 przetrzymywany był w więzieniu mińskim; w sierpniu 1940 rozpoczęły się jego przesłuchania połączone z szykanami i torturami. W październiku 1940 lekarz-więzień stwierdził u niego znaczne osłabienie serca zagrażające życiu. Aronowicz został wówczas, po protestach innych więźniów, przeniesiony do szpitala więziennego. Prawdopodobnie nie dożył wyroku i zesłania.

Jego żoną była Masza, miał z nią dwoje dzieci: syna i córkę, prawdopodobnie urodzone w Częstochowie.

Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Rocznik II, zestawił Zygmunt Zagórowski, Warszawa–Lwów 1926, s. 321, 322; – Rafał Federman, Josef Aronowicz, [w:] Czenstochow, s. 141–143; Tomasz Mielczarek, Organizacje robotniczych partii żydowskich działających w Częstochowie w latach 1918–1939. Zarys problematyki, „Almanach Częstochowy” 1990, s. 46, 47; Jerzy Mizgalski, Tożsamość polityczna polskich Żydów w XIX i XX wieku na przykładzie Częstochowy, Częstochowa 2008, s. 209; Jan Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (rok szkolny 1914/15–1915/16), Częstochowa 1916, s. 11; Franciszek Sobalski, Związki zawodowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne w Częstochowie i dawnym powiecie częstochowskim w 1921 roku (materiały źródłowe), [w:] „Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie”. Historia, 1989, z. 22, s. 132; Ryszard Szwed, Żydzi w samorządzie miasta Częstochowy w latach 1919–1939, [w:] Żydzi częstochowianie – współistnienie, holocaust, pamięć, red. J. Mizgalski, Częstochowa 2006, s. 156, 165; Robert Szwed, Wybory do Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej w okręgu częstochowskim, [w:] Częstochowa w pierwszych latach Polski odrodzonej, pod red. R. Szweda, J. Mizgalskiego, W. Palusa, Częstochowa 1994, s. 19; – „Goniec Częstochowski” 1917, nr 166, s. 3, 1920, nr 178, s. 3; – Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 192; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 4998, 5012, 5026, k. 8, 5583.