Apteka Jasnogórska

Apteka Jasnogórska, funkcjonowała na Jasnej Górze co najmniej 250 lat, początkowo służyła braciom zakonnym, z czasem także mieszkańcom miasta oraz pielgrzymom. Apteką kierowali (z różnym skutkiem) braciszkowie zakonni, najstarsze wzmianki o działalności pochodzą z początku XVII w. W nowym budynku urządził aptekę w 1639 prowincjał Paulin Kłodawski, który polecił sprowadzić niezbędne przyrządy oraz zakupić lekarstwa i zioła. W 1680 apteka kierowana przez Aleksandra Pisarskiego przynosiła klasztorowi zyski, z okresu jego działalności pochodzi najstarszy spis leków, sporządzony w 1691; znajdowały się w nim m.in. tłuszcze (niedźwiedzi, zajęczy oraz łój jeleni), służące do wyrabiania maści, czy też płótna nasycone balsamami i olejkami. Stosowano zioła, m.in. ziele mięty, macierzankę, jagody. Magazyn ziół urządził aptekarz Teodor Wolnicki (zm. w 1693) na strychu zbrojowni. W leczeniu używano ponadto kamieni szlachetnych i mineralnych. Pierwszym świeckim „farmakopolą” był Stanisław Antoni Gębicz, który pracował do 1712. Od 1717 apteką kierował przybysz z Węgier (z pochodzenia Szwajcar) paulin Ferdynand, doktor medycyny, któremu pomagał sprowadzony z klasztoru w Głogówku Aleksy Werner. W tym czasie wzrosła znacznie ilość osób przybywających po lekarstwa i poradę medyczną. Na wyposażeniu apteki znajdowały się stoły do robienia lekarstw, szafy zamykane oznaczone (m.in. na trucizny i leki rtęciowe), wagi drewniane oraz wiele przyrządów: puszki, konewki, słoje (fajansowe, gliniane i krzemionkowe), kieliszki, kociołki, kolby, patelnie, kubki parownice, lejki, moździeże, noże, nożyce, prasy, sita, tygle, wanienki, cedzidła, alkoholomierze, cebrzyki, durszlaki, filtry oraz instrumenty do formowania pigułek. Wśród specyfików znajdowały się także związki morfiny oraz chininy; niektóre leki sprowadzano ze Śląska (z Wrocławia i Raciborza). Apteka posiadała bogaty księgozbiór z zakresu medycyny – w 1762 liczył 309 woluminów, wśród nich wydane w klasztornej drukarni poradniki medyczne, m.in. Compendium Medicum Auctum (drukowane w 1719 i 1789). Od 1767 w obowiązkach lekarza jasnogórskiego (był nim wówczas Karol Stemphel) było „doglądanie apteki”. Podczas pobytu konfederatów barskich na Jasnej Górze całkowicie wyczerpały się zapasy apteczne, w tym także retory i słojów, w 1780 lekarz z Jasnej Góry o nazwisku Bebnari dokonał we Wrocławiu zakupu medykamentów oraz szklanych naczyń. W XIX w. apteka jasnogórska nadal odgrywała istotną rolę w dziele ochrony zdrowia. Jej działalność została przerwana 28 XI 1864, wraz z represjami, jakie spadły na klasztor po upadku powstania styczniowego.

Dzierżawcami apteki w 1784–1864 byli: Wilhelm Krotochwil, Jan Krystian Kaźmiński, Feliks Kamiński, August Müller, Stanisław Miłaszewski, Ludwik Bilczyński, Jan Piotrowski, → Piotr Lesiński, Wojciech Molendziński, Ferdynand Bełczyński, → Wincenty Maszatowski, → Jan Maszadro i Bogumił Zimmerman.

Mieczysław Wyględowski, Apteki i aptekarze Częstochowy, Częstochowa 2012, s. 47–52; Encyklopedia Kościelna, T. XVIII, Warszawa 1892 (tu: hasło: Paulini) – wersja internetowa na stronie Biura Prasowego Jasnej Góry http://www.jasnagora.com/prasa/opracowania/9/2 (data dostępu 29.04.2020).