Aleja 56

Aleja 56, zabudowania, jako klasztorne, wzniesione zostały w 1859–62 z inicjatywy Zgromadzenia Sióstr Mariawitek. Autorem projektu był Franciszek Tournelle. Trójskrzydłowy gmach ustawiony był frontem do ulicy, w środek skrzydła frontowego wtopiony został kościół zbudowany w stylu neogotyckim (→ Kościół Najświętszego Imienia Maryi). W 1901 został zamknięty przez władze rosyjskie, odzyskano go podczas → strajku szkolnego w lutym 1905. Użytkowany był później jako kościół szkolny. W 1862–64 w budynku funkcjonował prowadzony przez siostry Instytut dla Ubogich Dziewcząt, później dwuklasowa początkowa szkoła żeńska, znajdowały się też pomieszczenia mieszkalne dla uczennic. W ramach represji rosyjskich po upadku powstania styczniowego mariawitki zmuszone były opuścić klasztor. W 1865 przeniesiono tu → Szkołę Powiatową Specjalną (usunięto dwuklasową szkołę początkową żeńską). Szkoła Powiatowa Specjalna działała tu do 1867, kiedy to przekształcono ją w → Progimnazjum Klasyczne Męskie. Szkoła umieszczona była w zachodnim skrzydle budynku. Wschodnie skrzydło w 1867–85 zajmował urząd naczelnika powiatu częstochowskiego. W 1876–14 funkcjonowało tu rządowe ośmioklasowe → Gimnazjum Męskie. Po wybuchu wojny, w sierpniu 1914 gimnazjum zostało ewakuowane do Warszawy, a później na teren Cesarstwa Rosyjskiego. W II połowie września 1914 gmach został zajęty przez miejscowych skautów; usunięto wówczas z budynku symbole władzy rosyjskiej, a zawieszono biało-czerwone flagi. W budynku zorganizowano Komendę Placu oraz komisariaty miejski i powiatowy → Polskiej Organizacji Narodowej (PON); prowadziły one działalność propagandową, werbunek i szkolenie ochotników do Legionów Polskich (LP). Swoją siedzibę we wrześniu i październiku 1914 miały tu legionowa szkoła podoficerska, a także tworzona kompania częstochowska LP. Z początkiem 1915 utworzono w budynku placówkę wywiadowczą oraz biuro werbunkowe Oddziału Wywiadowczego I Brygady LP. W sierpniu 1915 zostały one zlikwidowane (po tym jak Niemcy znaleźli w budynku materiały świadczące o prowadzonej działalności niepodległościowej). Od połowy 1915 do 1917 budynek w części służył wojsku niemieckiemu: znajdowały się tutaj kasyno wojskowe oraz Dom Żołnierza (Soldatenheim), usytuowane w zachodnim skrzydle gmachu (z osobnym wejściem do tej części budynku). Skrzydło wschodnie i zapewne południowe gmachu w 1915–18 służyły działalności oświatowej i kulturalnej: od września 1915 działała tu elementarna Szkoła Nowomiejska, organizowane były też kursy rzemieślnicze, a od 1918 także handlowe, odbywały się różne zajęcia pozaszkolne. W I połowie 1917 władze niemieckie utworzyły tu Główny Urząd Zaciągu do → Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Werhmacht). W 1918 część budynku nadal służyła celom wojskowym. U progu niepodległości znajdowały się tutaj: komenda okręgu częstochowskiego → Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), zarząd Organizacji Dowborczyków Okręgu Częstochowskiego, Milicja Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej (→ Milicja Ludowa). 9 XI 1918 w gmachu przy III Alei 56 utworzono → Częstochowską Radę Robotniczą. W czasie rozbrajania żołnierzy niemieckich 11 XI 1918 tutaj była siedziba sztabu kierującego działaniami oddziałów peowiackich i robotniczych. W końcu listopada 1919 do gmachu przeprowadziło się z ul. Teatralnej (al. Wolności) I Państwowe Gimnazjum im. H. Sienkiewicza. Podczas wojny z bolszewikami 4 VIII 1920 założono tutaj szpital → Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK); funkcjonował on od 10 VIII do 17 IX 1920. Ponownie szpital działał tu w maju i czerwcu 1921, w czasie III powstania śląskiego. W 1924 do gmachu głównego dobudowano salę gimnastyczną (pełniła też rolę sali teatralnej) oraz przylegający do niej dom dla dyrektora gimnazjum. I Gimnazjum i Liceum Państwowe im. H. Sienkiewicza funkcjonowało do października 1939, później szkołę zamknięto, a budynek zajęli Niemcy. Przez całą okupację gmach służył za siedzibę niemieckiej policji i wojsku. Po wyparciu Niemców z Częstochowy, 21 I 1945 Rosjanie w budynku urządzili szpital wojskowy. Po likwidacji szpitala 16 X 1945 szkoła odzyskała budynek; uczniowie, ich rodzice i nauczyciele wyremontowali zdewastowane pomieszczenia. Od 1948 obok liceum w budynku funkcjonowała szkoła podstawowa (obie placówki nosiły imię H. Sienkiewicza). Od lat 60. do lat 90. działały tu (w dawnym domu dyrektora) przedszkola nr 37 i nr 17. W 1974 do budynku głównego dobudowano salę gimnastyczną, pływalnię, a w 1980 halę sportową i krytą bieżnię tartanową.

„Sienkiewicz”, IV LO im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie 1862–2012, pod red. M. Piaseckiej i J. Sętowskiego, Częstochowa 2012, s. 9–16; – Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie oddziału częstochowskiego za 1933, Częstochowa, s. 5; – „Goniec Częstochowski” 1917, nr 198, s. 8, 1918, nr 277, s. 3, 1929, nr 239, s. 3.