1 Pułk Strzelców Bytomskich

1 Pułk Strzelców Bytomskich, regularny oddział Wojska Polskiego złożony z ochotników, którzy przedostali się z Górnego Śląska na obszar Polski i zgłosili się do służby wojskowej. Geneza pułku wiąże się ze spontanicznym napływem Górnoślązaków, którzy już w listopadzie 1918 zaczęli przekradać się przez granicę i meldowali się w Częstochowie u komendanta → Polskiej Organizacji Wojskowej, porucznika → Władysława Malskiego. Inspiratorami zorganizowanego przerzutu ochotników byli: Józef Dreyza i Jan Przybyłek. Napływających ochotników kierowano do służby w → 27 pułku piechoty. Z powodu narastającego napływu Górnoślązaków, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało 4 II 1919 rozkaz nr 54 o powołaniu górnośląskiego 7 batalionu strzelców, który miał być formowany w Częstochowie. Ostatecznie formację utworzono 20 II 1919. Do kwietnia tr. podlegała ona Dowództwu Okręgu Generalnego Kielce, później przyjęty został na etat Dowództwa Głównego Wojsk Wielkopolskich. 21 II dowództwo nad batalionem objął major Roman Witorzeniec. Przez cały okres swego istnienia formacja nie osiągnęła pełnego stanu. Składała się z dwóch kompanii i jednego plutonu łączności. W maju 1919 Batalion został przekształcony w 1 Pułk Strzelców Bytomskich; stacjonował w → koszarach Zawady w Częstochowie. Pułk walczył z Niemcami na odcinku wieluńskim. Latem otrzymał sztandar, ufundowany przez hr. Potocką. 20 VIII 1919 jednostka otrzymała rozkaz wymarszu do Częstochowy, skąd 22 sierpnia została koleją przetransportowana do Zebrzydowic, na tereny Śląska Cieszyńskiego i do Olkusza. 18 X 1919 Pułk został przeniesiony w pobliże Sosnowca, gdzie podlegał bezpośrednio Dowództwu Frontu Górnośląskiego, a jego zadaniem była obrona terenów kresowych, gdzie dochodziło codziennie do starć z oddziałami niemieckiej Straży Granicznej. Ochrona pogranicza trwała do lutego 1920. 9 lutego generał Józef Haller wyznaczył 1 Pułk Strzelców Bytomskich do przejęcia powiatów sycowskiego i namysłowskiego. Komendę nad pułkiem objęło Dowództwo Frontu Wielkopolskiego, 10 III 1920 zmieniono nazwę pułku na 167 Bytomski Pułk Piechoty. Dwa dni później dowódcą pułku został porucznik Paweł Urban. Jednostka walczyła następnie w wojnie z Rosją bolszewicką, a po jej zakończeniu powróciła do Wielkopolski, gdzie 9 XI 1920 w Mątwach ogłoszono demobilizacje pułku bytomskiego. Byli żołnierze jednostki brali udział w III powstaniu śląskim; walczyli pod Praszką, Gorzowem, Olesnem i Dobrodzieniem. 23 VI 1921 wkroczyli do Królewskiej Huty (Chorzów).

Encyklopedia powstań śląskich, red. Franciszek Hawranek, Opole 1982, s. 389–390, 506; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.